مدرسه علمیه فاطمیه صومعه سرا

حدیث خورشید پشت ابر

وقتی صحبت از آثار و برکات امام غائب است، ناخودآگاه حدیث خورشید پشت ابر در ذهن فرد تداعی می‌شود، چرا که درست است، خورشید پشت ابرهاست، اما همین که وجودش هست، چه آشکار و چه پنهان فواید بی‌شماری را دارد؛ و همین طور است وجود امام در پس پرده غیبت. وقتی حضرت محمد صلی الله علیه وآله و سلم در صحبتهایشان اشاره به امر غیبت کردند، جابر بن عبدالله انصاری از حضرت پرسیدند: آیا برای شیعیانش در زمان غیبت نفعی است؟ حضرت فرمودند : « آری » سوگند به خدایی که مرا به نبوت برگزیده مردم از نور رهبری او در دوران غیبتش بهره می‌گیرند، همانگونه که از خورشید هنگام قرار گرفتن پشت ابرها . »
با این توضیح، فوائد امام را می‌توان، در سه دسته اصل وجود امام، افعال امام و ظهور امام تقسیم نمود كه در دو دسته اول، نیازی به ظاهر بودن مردم در میان مردم نیست .
در ذیل، شماری از این فواید و بركات بیان خواهد شد .
ـ واسطه فیض الهی
یکی از مهمترین مسائل معرفت و شناخت امام، مسأله وساطت در فیض است که در معارف دینی تحت عنوان اول ما خلق الله یا نخستین مخلوق از آن یاد شده است .
آنگاه که خداوند متعال اراده نمود خلقتی داشته باشد، اگرچه در ناحیه خالق هیچ نقص و عجزی وجود نداشت، اما در ناحیه مخلوق، نیازمند به واسطه بود، چرا که اولاً باید بین علت و معلول سنخیت وجود داشته باشد و ثانیاً مشیت خداوند بر این تعلق گرفته که نظام هستی نظام اسباب و مسببات باشد و لذا برای فیض وجود و سایر فیوضات، نیاز به واسطه‌ای بود که از طرفی بتواند با عالم ماده مرتبط باشد و در قالب انسان مادی تجلی یابد و از طرف دیگر در ناحیه قرب به ذات اقدس الهی در مقام «و هو بالافق الأعلی ثم دنا فتولی فکان قاب قوسین و ادنی» قرار داشته باشد و نزدیکترین و مقرب ترین موجود عالم هستی به خداوند متعال باشد. این فیض خود بر دو قسم است:
الف. فیض وجود: آنچه در عالم وجود دارد از اتم تا کهکشانها، از مادیات تا مجردات همه و مهم مخلوق خدا هستند، اما سخن در این است که به خاطر نقص در ناحیه قابلیت قابل، این فیض وجود به واسطه انوار طیبه معصومین صورت گرفت و همچنان فیض وجود از این طریق اضافه می‌گردد و تداوم و استمرار می‌یابد .
ب. فیض هدایت و معنویت: در فیض هدایت نیز قطعاً نیاز به واسطه است زیرا همه نمی‌توانند محل نزول وحی قرار گیرند و مستقیماً هدایت شوند و پیوسته باید بین خالق و مخلوق واسطه باشد تا فیض هدایت و معنویت شامل حال آنان گردد .
در هر زمان، حجتی از طرف خداوند که گاهی به عنوان نبی است و گاهی به عنوان وصی، این مسئولیت را به عهده دارد و تمام فیض‌های مادی و معنوی از طریق او به مخلوقات می‌رسد به گونه‌ای که اگر این حجت برداشته شود نظام آفرینش نابود خواهد شد، امام سجاد علیه السلام می‌فرمایند: «در پرتوی وجود ماست که خداوند آسمان را از فروپاشی نگه می‌دارد و در پرتو ی وجود ماست كه خداوند زمین را از لرزش و سلب آرامش از ساکنانش حفظ می‌کند. باران به وسیله ما نازل می‌شود و رحمت به وسیله ما منتشر می‌شود و برکات زمین به خاطر ما خارج می‌گردد و اگر از ما کسی روی زمین نباشد زمین اهلش را فرو خواهد برد».
2. امید بخشی
نقش حیاتی و شگفت انگیز امید در سعادت و موفقیت فرد و جامعه بر کسی پوشیده نیست. رسول مکرم اسلام صلی الله علیه وآله می‌فرمایند: «اگر امید نبود مادری فرزند خود را شیر نمی‌داد و کسی درختی نمی‌کاشت».
امید است که انسان را به سمت آینده سوق می‌دهد و سختی مشکلات را آسان می‌كند. حال با اعتقاد به اینکه کسی كه قلبش در ورای چشمان ناتوان ما، برای ما می‌تپد، امید به آینده را دو چندان می‌کند. اعتقاد به مهدی موعود(عج) که الان موجود است با اعتقاد به مهدی موعودی که در آینده متولد خواهد شد هرگز قابل قیاس نیست .
شیعه با اعتقاد به وجود امام زمان و قدرت و علم و گسترده او، خود را از یک پشتوانه بسیار قوی و فولادین برخوردار می‌داند، که عنایات و توجهات او پیوسته همراه آنان می‌باشد. لذا همانند کوهی استوار در برابر دشمن می‌ایستد و از هیچ چیز هراسی به دل ندارد.
3. تهذیب نفس
وقتی فردی به این بیندیشد که هر روز امامش، اعمال او را می‌بیند و برای کارهای بد او اندوهگین می‌شود و برای کارهای خوبش خوشحال، به این نتیجه می‌رسد که همیشه او را از خود خشنود نگه دارد .
در آیه 105 سوره توبه خداوند می‌فرمایند: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَى اللّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» و امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه فوق ذیل کلمه «والمؤمنون» می‌فرمایند: «ایشان، همان ائمه می‌باشند که هر روز اعمال شیعیانشان بر آنان عرضه می‌شود». توجه به اینکه امام شاهد و ناظر بر اعمال انسانهاست، در خودسازی فرد بسیار با اهمیت است .
4. حفظ علوم و اسرار الهی:
یکی دیگر از برکات و فوائد مهم امام زمان، حفظ و نگهداری علوم و اسرار الهی است. مرحوم كلینی در کتاب کافی، بخشی به عنوان «ائمه، وارثان علم الهی»، باز نموده است؛ در آن روایات، بیان شده است که علمی که همراه آدم به زمین آورده شد به آسمان بالا نرفته و پیوسته از آن زمان تاکنون از جهتی به جهت دیگر به ارث رسیده است و حجت هر زمانی حافظ آن علوم و معارف می‌باشد و هم اکنون این امر مهم، به عهده حضرت ولی عصر(عج) می‌باشد.
5. امنیت بخشی
امنیت، یکی از مهمترین ارکان اجتماعی است که در پناه آن، بسیاری از امور دیگر حل می‌شود، کسی که احساس امنیت نداشته باشد مدام در ترس و وحشت روزگار می‌گذراند و از ترس اینکه مبادا حادثه‌ای تمام نیستی اش را بر باد دهد دست از تلاش و تکاپو باز میدارد.
در دین اسلام و مذهب شیعه اصولی وجود دارد که این امنیت را به فرد می‌بخشد و آن وجود حجت الله در زمین است كه در تمامی زمانها امان زمین و اهلش می‌باشد .
حضرت ولی عصر(عج) در روایتی می‌فرمایند: «انی امان لأهل الارض کما ان النجوم امان لأهل السماء؛ همانا من امان اهل زمین هستم، همچنان که ستارگان امان اهل آسمان هستند».
همچنین در روایت دیگری می‌فرمایند: «انا خاتم الاوصیاء بی یدفع الله عزوجل البلاء عن أهلی و شیعی؛ من خاتم وصیان پیامبر هستم به واسطه من خداوند عزوجل بلا را از اهل بیت و شیعیانم دور می‌کند.»
6. تقرب جستن به خداوند از طریق توسل به آنها
هر مقصدی راهی دارد که فرد برای رسیدن با آن باید آن را طی کند، همیشه کوتاه ترین راه، راه مستقیم است و برای رسیدن به تقرب الهی، باید از راه آن رفت و به کسانی توسل جست که صراط مستقیمند و این ائمه هستند كه راههای رسیدن به خداوند می‌‌باشند، راهی که هیچ کژی و نارسایی در آن نیست .
هیچ کس جز به هدایت آنان از سرزمین ضلالت و گمراهی نجات نیافته و به وادی نورانی هدایت، قدم نخواهد گذاشت. «یا سبیل الله الذی من سلک غیره هلک؛ ای راهی که هر کس، غیر از آن را بپیماید، هلاک می‌شود». کم نیستند کسانی که با اعتقاد به وجود حضرت و ناظر دانستن ایشان بر کردار خود و ایجاد ارتباط و پیوندی قلبی و نجوای با حضرت از گناه و خلاف، چشم پوشیده، راه صلاح را در پیش گرفته‌اند و با دعاها و زیارت‌های که در توسل به حضرت در زمان غیبت رسیده، روز به روز بر معرفت و قرب خود به حضرت می‌افزایند. آری، ولایت همان دری است که در مقام نیایش و توجه به درگاه خداوند متعال و طلب خیرات و فیوضات معنوی باید زده شود.
7. هدایت باطنی
مردم در دوران غیبت کبری از هدایت تشریعی حضرت محروم هستند، اما افراد لایق، همچنان از هدایت تکوینی و باطنی ایشان بهره‌مند بوده و در پرتو آن، درجات رشد و تعالی را طی می‌نمایند .
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در ذیل آیه 24 سوره بقره و 73 سوره انبیاء می‌فرماید: هدایتی که از شئون امامت است، هدایت تکوینی و ایصال الی المطلوب (رساندن به مقصد) است نه صرف ارائه طریق (و نشان دادن راه). ایشان اضافه می‌کند، نکته جالب این است که هر کجا خداوند متعال در قرآن مجید به بحث امامت پرداخته، در کنار آن هدایت به امر خدا به عنوان تفسیر در کنارش قرار گرفته است، در آیه 73 انبیاء می‌فرمایند: به حضرت ابراهیم، اسحاق و فرزندش یعقوب را بخشیدیم. همه آنان را از شایستگان قرار دادیم و آنان را امامانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می‌کنند که جمله «یهدون بأمرنا» عنوان تفسیر ائمه آمده است و همین طور آیه 24 سوره سجده. در نتیجه امامت از دیدگاه قرآن، مطلق هدایت نیست بلکه هدایتی است که به فرمان حق تعالی صورت می‌گیرد و امام با یک امر ملکوتی که همراه اوست دیگران را هدایت می‌کند و به حسب باطن و حقیقت مطلب می‌باشد که به امر خداوند، صورت هدایت همان ایصال و رساندن آنان به مطلوب می‌باشد که به امر خدا صورت می‌گیرد و امامت با چنین مقام با عظمتی فقط شامل حال کسانی می‌شود که هرگز به ظلم و معصیت آلوده شده‌اند و به عبارت دیگر باید معصوم باشند.
امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در این باره می‌فرمایند: «امام آتشی است بر بلندی که با گرمای خود، نیازمندان به گرما را گرم و با نور خود گمشدگان را راهنمایی می‌کند. امام آبی است گوارا بر تشنگی، راهنمایی بر هدایت و نجات دهنده از پستی و هلاکت».
8. حفظ کیان شیعه
صفحات زنده تاریخ، نشانگر این است که شیعه در طول تاریخ، پیوسته مورد شدیدترین ظلم و ستم و آزار و اذیتهای خلفای جور و حاکمان ستمگر و مخالفان قرار داشته است و شیعیان نیز همواره مورد تهدید ظالمان قرار می‌گرفته‌اند، اما با این وجود همیشه کسی در کنار آنها بوده و می‌باشد و مانع از بین رفتن آن توسط دیگران شده است؛ در زمان غیبت نیز امام عصر(عج) حافظ کیان شیعه بوده است.
توقیعی که حضرت برای شیخ مفید صادره کرده‌اند، خود شاهدی بر این مدعا است که در آن حضرت می‌فرمایند: «انا غیر مهملین لمراعاتکم و لا ناسین لذکرکم و لو لا ذلک لنزل بکم اللأواء و اصطلمکم الاعداء؛ همانا ما در حفظ و نگهداری از شما فروگذار نکرده و شما را فراموش نکرده‌ایم و اگر این حفظ و توجه ما نبود حتماً شواهد و گرفتاری ها، شما را فرا می‌گرفتند و دشمنان شما را ریشه کن می‌ساختند».
9. دستگیری از مستمندان و فریادرسی
فریادرسی امام، تنها به امور مادی نیست بلکه در تمامی زوایای زندگی فردی و اجتماعی، هرگاه که انسان از خدا بخواهد و یا حتی بدون خواستن، حضرت، رفع گرفتاری می‌کنند .شیخ عباس قمی توسل به حضرت در زمان رفع گرفتاری‌ها را از وظایف هر فرد شیعه می‌داند و درباره علت آن می‌گوید: «آن جناب بر حسب قدرت الهیه و علوم لدنیه، بر حال هر کس دانا و بر اجابت سؤالش توانا و فیضش عالم و از نظر امور دعایای خود غفلت نکرده و نمی‌کند و خود آن جناب در توضیحی که برای شیخ صدوق فرستادند مرقوم فرمودند: که علم ما محیط است به خبرهای شما و غایب نمی‌شود از علم ما هیچ چیزی از اخبار شما و معرفت به بلایی که به شما می‌رسد».
10. طلب استغفار و دعا
وجود خود امام، باران رحمت الهی است، اگر این وجود پربرکت، با دعا از جانب او همراه شود، خیر و برکت دوچندان می‌شوند و سبزی و خرمی را برای شیعیان به ارمغان می‌آورد.
دعا کردن از کسی كه چون پدری دلسوز و مادری مهربان است چندان دور از ذهن نیست بلکه عجیب، اعمال بد ماست که آن را چون سپری، بالای سر خود گرفته و خود را در معرض این همه دعا و استغفار قرار ندهیم .
گویند روزی عبدالله بن ابان به امام علی بن موسی الرضا علیه السلام عرض کرد که برای من و خانواده‌ام دعا کنید. امام فرمودند: آیا فکر می‌کنی من این کار را انجام نمی‌دهم؟ به خدا قسم، هر شب و روز اعمال شما بر من عرضه می‌شود.

* پژوهشگر، از اعضای بنياد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) ـ فارس.
. بحار الأنوار، ج 52، ص 93
. کمال الدين، ج 1، باب 21، ح 22.
. مفاتيح الجنان دعاي جوشن کبير.
. نهج الفصاحه، ص 189، کلمه 93.
. اصول کافي، ج 1، باب الحجة.
. اصول کافي، ج 1، باب الحجة.
. کمال الدين، ج 2، ص 329.
. کمال الدين، ص 171.
. اصول کافي، ج 1، باب الحجة.
. منتخب الأثر، ص 65.
. اصول کافي، ص 219، ح 4.
مرجان رزمی ـ دوماهنامه امان شماره 21